A crítica ou número #13
Xeralmente, nestas csrtas gústame plasmar o que penso de certas realidades e acontecementos recentes. Sinto que desta vez teño máis preguntas ca respostas, e igual podes axudarme a concluir algo.
Estou lendo un libro do activista e antropólogo David Graeber que me fai reflexionar moito sobre este asunto de estar ocupado. Recoméndocho encarecidamente, ten un título de por si suxerente: Trabajos de mierda, una teoría. Non estou dicindo que sinta que teño un traballo de merda, nada máis lonxe. Pero calquera emprego asalariado hoxe en día está atravesado por un fenómeno que Graeber, con sorna pero con puntería tamén, denomina mierdificación.
Pandemia e dixitalización
Mesmo aqueles traballos máis vocacionais e “bonitos” —deses que a xente che di "jo, qué bonito ser profe, médico o periodista"— son vítimas deste proceso imparable. Unha pista: a dixitalización tivo moito, moitísimo que ver. Se non, non hai máis ca ler a nota de prensa que recibín a mañá pasada (escribinte onte á noite, domingo 16) na que a Consellería de Sanidade fai extensivo a todos os concellos galegos o novo programa para pedir citas médicas, o XIDE. Basicamente, o médico de cabeceira hai tempo que se converteu nunha centralita telefónica. A pandemia e a dixitalización tiveron, repito, moito que ver na mierdificación da súa profesión. A tavés do médico do ambulatorio ou centro de saúde, podiamos obter unha cita para saúde mental, xinecoloxía, enfermaría ou que fose. Mesmo para a análise de sangue rutineira. A partir de agora, isto non será así. Agardo que o traballo dos médicos de ambulatorio volva ser algo máis bonito.
Como estou creativa, por se che interesa, recoméndoche ademais un libro para complementar ambas as dúas lecturas. Chámase The theory of the leisure class: an economic study in the evolution of institutions, do filósofo e economista Thorstein Veblen. Recomendoumo un profesor fantástico. Como é un libro que me deron a coñecer no máster deste ano, teño o PDF na versión orixinal en inglés e non teño problema en enviarcho. Contéstame a este correo e mándocho. En calquera caso, non ten xa propiedade intelectual porque o autor é do XIX, así que podes atopalo por Internet facilmente, se así o desexas, en calquera repositorio.
"En el concepto de tiempo tuvo que producirse un cambio. Durante siglos, los seres humanos fueron conscientes del concepto de tiempo absoluto o sideral observando el firmamento, donde los fenómenos celestiales se producen con una regularidad exacta y predecible. Por otro lado, los cielos se han contemplado siempre como los dominios de la perfección. (…) Cuando vivía en Madagascar, descubrí que la gente campesina —que no usaba relojes— aún suele descubrir las distancias a la vieja usanza, y dicen, por ejemplo, que para llegar a pie hasta otro pueblo se tarda el tiempo de cocinar dos ollas de arroz. En la Europa medieval, la gente solía decir que en hacer tal o cual cosa se tardaban "tres padrenuestros" o "dos huevos cocidos". Esto es algo extremadamente común: en aquellos lugares que carecen de relojes, el tiempo se suele medir por acciones, en lugar de medir las acciones por tiempo".
David Graeber, 2019
É o caso de Xocas, que por moito que os seus amigos e máis eu intentamos agasallarlle un reloxo, continúa chegando tarde e calculando o tempo e as distancias coas cancións do Apple Music. Agora que lle tocaron nunha feira uns auriculares, prepárome para o peor.
O importante é que, cando aparece, consegue que eu tamén esqueza o tempo.
***
A semana pasada lin este artigo de opinión de Pablo Sanguinetti na revista Ethic, que me pareceu interesante e fácil de relacionar co que veño a dicir. Mudaron tanto as maneiras de expresión e linguaxe dende a xuventude de meus avós a agora, ano 2022, que parece que todo cambiou a un ritmo máis acelerado en medio século do que en 300 anos. O autor amósase a favor do que denomina “ecoloxía textual”.
Volvendo unha vez máis a Trabajos de mierda. Una teoría, Graeber fala do tempo que durante as xornadas de traballo non nos pertence a nós, senón a aquela persoa ou empresa para a cal traballamos. Explica no seu libro a proliferación de plataformas e redes sociais nas que cada vez facemos menos: redúcese todo a facer slide e, como moito, escribir tuits de como moito 140 caracteres. Nada demasiado complicado que nos poida roubar máis dos cinco minutos nos que facemos un parón fronte a pantalla do ordenador da oficina… Como escribir unha newsletter? Quizais. Digo que fago isto porque quero, porque como me dixo un amigo, para escribir tamén necesitamos facer estiramentos e quecementos. El dicía que o facía coa poesía, e a min gústame escribir cartas porque con elas reflexiono, fío pensamentos como estes artistas tolos que entran en trance mentres traballan no cadro e logo din non lembrar nada do proceso creativo. Pois supoño que algo así.
Levo anos insistindo no xornalismo cidadán, sempre que non precarice aos profesionais, crendo firme e sinceramente na posibilidade de compatibilizalo, fomentalo. Ultimamente teño dúbidas de que lle esteamos a chamar a calquera contribución xornalismo, como co activismo.
Sobre a sopa de tomate
Ata que cheguei a universidade e o clima era favorable ao debate (e máis aínda cando fun ao club de debate), parecíame que estaba mal visto ser crítico coas cousas, ou amosar desconfianza cara algo que todo o mundo ve con bos ollos. Xa non digo nada de amosar enfado, sobre todo nas mulleres, é algo verdadeiramente abominable. Mellor chorar, sexa por tristeza ou pola raiba que unha se sinte obrigada ás veces a conter.
Recordo no instituto a polémica que se desatou na clase cando o profesor me fixo ler en alto o meu comentario crítico, que cada semana tiñamos que escribir, nesa ocasión sobre os touros. Creo que o título do meu comentario era El sufrimiento como tradición. Eu veño dunha familia que na hora do xantar sempre falou de cousas que aínda ás veces non acerto a comprender ben. Sorprendíame comer na casa dalgunha amiga e comprobar como a conversa era accesible para todos, e mesmo se cinguía a asuntos relativos ás miñas amigas.
Non o considero algo necesariamente negativo: sempre me atenderon de cativa, a min gustábame permanecer atenta e intentar aprender, comer tranquila e non ter que pensar. Simplemente, o listón estaba alto: cando viaxabamos no coche, meu irmán con oito anos dicía cousas como “Sería gracioso que alguén dixese que La Rioja non é máis seca có sur da península”.
A pasada semana, varias activistas dun colectivo chamado Just Stop Oil “atentaron” contra un cadro orixinal dos xirasoles de Van Gogh no museo da National Gallery de Londres. Estivo en todos os medios e en todas as redes, pero o caso é que lle lanzaron por enriba salsa de tomate para denunciar o cambio climático. Eu cando o lin en The Guardian non paraba de pensar “Vaia cara de bebés!”. E non por iso as menosprezo. Que dirá de min a xente, que fixen unha colaboración no Sermos acompañada din autorretrato no que só me faltan morritos.
A palabra é desconfianza, máis ben. Todo aquilo ensaiado resulta impostado. Atentar contra unha peza de arte, por simbólico que sexa, non me ten sentido cando o artista morreu hai tropecentos anos. Primeiro, porque a conversa será unilateral, e segundo, porque o que dixera o artista en cuestión haberao que criticar atendendo o tempo no que viviu. Supoño que quen saiba de historia me dirá que isto non ten sentido, pero non é que estea falando dunha estatua de Cristóbal Colón: estou falando dun dos cadros que Vincent Van Gogh pintou entre idas e vindas ao sanatorio que xa era casa e estudo en Saint-Rémy-de-Provence.
Nun primeiro momento, gustoume a idea disruptiva de mandar a tomar polo saco unha obra que a día de hoxe exprimiron tanto de maneira póstuma que parece baleira de contido. Pero o certo é que este discurso da arte contra o cambio climático non é nada novo. De feito, xa soa rancio. Non podo evitar desconfiar
destes cativos porque non ofrecen discurso, nin argumento. Que proposta ou demanda clara hai? Un regueiro laranxa de tomate facendo referencia a un dos máis famosos cadros do século XX, o bote de sopa de tomate Campbell, sobre o clásico postimpresionista. Novamente, estamos na era da reprodución da reprodución. Todo está xa inventado, todo é unha reprodución, como explica Benjamin en La obra de arte en la época de su reproductibilidad técnica. Amais, semella un recurso fácil, de alumno de Belas Artes nas súas primeiras clases prácticas de performance.
Arte, crítica e crise
Ambos os artistas, dúas marcas (porque son marcas) híper mercantilizadas hoxe. En canto ás personalidades dos pintores, nada que ver a vida dun co outro. E malia todas as críticas que poidan e deban facerse ao respecto, segue sen haber nexo. Penso que hai moitos e grandes artistas contemporáneos que coñecen e xa no seu momento presentaron esta dicotomía, e que saben incomodar, a través das súas creacións, ao público. Esnaquizar, en lugar de crear, tamén está moi visto.
O certo é que o que fixeron as rapazas de Just Stop Oil non ten nada de rompedor. Defendo este tipo de accións polo ousado e pola insubmisión, como o que fan en Femen ou Pussy Riot, mais desconfío
, repito, desta moda de tipo performativo que percibo nestas nenas de Londres. Quizais o meu problema é que coñezo o que hai detrás, e por culpa diso quedo só co que sei de primeira man: teño unha amiga de moi boa posición económica que estudou no King's College e que automaticamente comezou a misturarse nesta clase de colectivos activistas. Todos proceden de situacións similares, e exercendo de stalker nas redes puiden comprobar que vida facían en pleno centro de Londres, onde unha vivenda media ronda o millón de libras. Isto ségueme a dar que desconfiar,
que persoas acomodadas leven a voz cantante en loitas contra as dinámicas de poder.
Como cantaba Zapato veloz en Pandeirada Sideral, “Hay un gallego en la luna”. É que estamos en todas partes. Isaac Cordal é un artista pontevedrés que se caracteriza polas súas esculturas de tamaño diminuto, sempre provocativas e buscando a crítica ás contradicións actuais do mundo. Está en todas partes e cuestiónao todo, mesmo que son realmente o progreso e o desenvolvemento. Por iso, o seu traballo sobre todo ten lugar en espazos públicos dos países considerados “desenvolvidos”. Cordal presenta un discurso, impacta... Nesta obra que che deixo abaixo, ata consegue trasladar sensación de afogo, de urxencia para salvar o mundo fronte uns políticos sumidos na inacción. El si que transmite, e sen precisar sequera palabras.
Recomendacións da semana
Este venres, TCM estrea o documental “El crítico”, producido por Warner Bros. Dirixe o xornalista Juan Zavala. Trátase dunha peza sobre a figura de Carlos Boyero como crítico e como personalidade fundamental para entender a actualidade cultural de España. Sempre polémico, temido e admirado, todo á vez, Boyero nunca deixa indiferente coa súa autenticidade e dureza e mesmo se converteu nun referente para gran parte dos críticos actuais, como Miguel Anxo Fernández en La Voz de Galicia.
Xa está á venda a nova edición revisada d’Os teus dedos na miña braga con regra, de Lupe Gómez. Falando de provocadores natos, a poeta de Pisteus leva dende o ano 1999, cando publicou por primeira vez o título, desconcertando aos lectores. É autora de títulos aclamados pola crítica galega contemporánea, como Pornografía (1995) ou Camuflaxe (2017).
Recordo sentir certo pudor cando comezando a carreira fixen unha incursión na facultade de Filoloxía e preguntei na biblioteca dicindo de corrido e baixiño “O…miña bra…con…”. Logo, xa lendo o poemario completo que só vira a cachos en Internet, entendín a Lupe e o que pretendía con esa exposición do cotián e do que debería dar vergoña e ser pecaminoso e obxecto de delito. Falar de mastubación, bragas e a regra na biblioteca de Filoloxía. A pasada semana, a poeta reeditou o poemario da man de Chan da pólvora. Para seguir provocando e facéndonos dicir en baixiño o título nas bibliotecas e librarías.
Para finalizar a carta de hoxe cun chisco de provocación, déixoche un audio do primeiro recital do libro, que tivo lugar no Tarasca, en Compostela, durante o inverno do 1999. Fíxate na despreocupación dende o inicio do que está a contar, da falta total de pudor ao falar do que importa: o desexo e a liberdade. Hai insumisión ata na gheada coa que dá inicio ao primeiro poema, un gh poderoso cheo de orgullo. Isto si é provocación, argumento, discurso:
Lupe Gómez recita as súas poesías no pub Tarasca. Recital organizado por Letras de Cal.
O noso amor é poesía. Poemas abertos, os nosos corpos. Se te enamoras vaste e non volves. Ou chegas e miras todo como unha estranxeira. Ninguén
me prohibirá nunca estar soa.
***
Quería engadir que dende hai meses recibín algunhas mensaxes polas redes sociais preguntando pola newsletter, e entenreceume moito o cariño e o interese co que me falaron dela. Como se fose unha amiga a que botan de menos. Hoxe volvín abrir a aplicación para escribir a carta e comprobei que os seguidores continuaron medrando durante o tempo de ausencia. Non teño máis ca palabras de agradecemento polo apoio sincero que sinto. Lémonos en breve.