Contar para vivir ou Número #7
"A lo largo de los tiempos, han sido sobre todo las mujeres las encargadas de desovillar en la noche la memoria de los cuentos. Han sido las tejedoras de relatos y retales. Durante siglos han devanado historias al mismo tiempo que hacían girar la rueca o manejaban la lanzadera del telar. Ellas fueron las primeras en plasmar el universo como malla y como redes. Anudaban sus alegrías, ilusiones, angustias, terrores y creencias más íntimas. Teñían de colores la monotonía. Entrelazaban verbos, lana, adjetivos y seda. Por eso textos y tejidos comparten tantas palabras: la trama del relato, el nudo del argumento, el hilo de una historia, el desenlace de la narración; devanarse los sesos, bordar un discurso, hilar fino, urdir una intriga."
Irene Vallejo, El infinito en un junco
As mulleres xa escribían mesmo antes de saber facelo.
Simplificar é complicar
A ensaísta americana Joan Didion comezaba o seu célebre The white album cunha frase lapidaria: dicía que se contamos historias é para poder vivir, que a nosa interpretación da realidade ten como obxectivo que esta nos resulte comprensible ou alo menos máis tranquilizadora.
O Ser Humano contou sempre historias. Facía antes de existir ou imaxinar un soporte para facelas perdurar no tempo e antes mesmo de que houbese conciencia do propio paso del. Xa o dixo García Márquez, "El mundo era tan reciente, que muchas cosas carecían de nombre, y para mencionarlas había que señalarlas con el dedo". Pero sinalábanse porque había unha intencionalidade, pretendíase contar unha historia. Tratei de sintetizar un pouco esta idea hai arredor dun mes, na miña primeira newsletter.
O relato é un xénero en si mesmo, diciamos a pasada semana. Contábache que Barthes, Fishelov e outros teóricos coincidiron en que a causa da súa brevidade o texto leva información implícita. Deste xeito, o lector porá en marcha a súa intuición. É a maneira de completar as partes que o relato por si mesmo non conta.
E isto lévame a "Dende a fiestra da torre" da primeira carta que mandei. Gústame, e nótase, esta cousa porque os mitos e lendas nunca son obxecto de comprobación ou análise, porque a quen lle importa se son ou non certas? Son, de por si, unha explicación a feitos históricos e fantásticos que non precisan ser doutados de realismo. Acontece coa astroloxía que está tan en voga, que o seu sentido ven dado precisamente de non buscalo nos parámetros do real ou do xa coñecido.
Este tipo de narracións teñen unha función que é crear comunidade arredor delas, explicar o mundo á nosa medida. En “Dende a fiestra da torre” Castelao critica a orde cultural establecida dende un caso particular, servindo este como base para analizar a historia universal, a sociedade e as súas asimetrías.
Por exemplo, os galos pensaban que o ceo lles caería na cabeza, ou iso dicían en Astérix cando había tormenta, e por moi simpático que nos soe agora, para eles tiña un sentido e arredor desta narrativa creaban lazos, construían xuntos, planeaban futuro... Que o ceo puidese caer servíalles para dar unha solución a asuntos complexos como a gravidade e a metereoloxía. E facíano mediante unha alegoría, igual ca aqueles que crían na morte por amor da condesiña.
Os mitos e as lendas teñen a función de crear comunidade, explicar o mundo á nosa medida
Gústame moito o relato de Cousas, en definitiva, porque Castelao denuncia, provoca e tamén pon en dúbida a irrefutabilidade da ciencia: de veras é a explicación a todo? Ninguén nega a veracidade da ciencia, mais ás veces acaba por ser reduccionista. Pasa con doenzas de saúde mental, por exemplo, coas que se esquecen os factores sociais e económicos e por iso se procede a medicar sen terapia ou axuda doutro tipo (como era o caso de Anne-Charlotte Robertson). Así que si, hai moitos aspectos que se explican mellor botando man das Humanidades. Díxoo Castelao, que era un home de ciencia.
Como non imos contar historias, daquela, se nos resolven a vida? Agardo que non se acabe nunca esta calidade nosa, sexa no soporte que sexa. Son un pegamento para as persoas, unha forma de crer no futuro e de prosperar en comunidade. Espero nunca ter medo aos novos soportes nin formatos e botar man do que teña para satisfacer esta necesidade. Aínda que sexa unha newsletter.
Recomendacións da semana
Esta semana acordeime moito da pandemia, de como me sentía e do mundo que había antes dela, que non romanticei en ningún momento. Volver a dónde, de Antonio Muñoz Molina editado por Seix Barral. É un diario dos meses que durou o confinamento e do descubrimento de que o que veu despois non foi moito mellor. Somos un pouco parvos ás veces pensando que só co tempo as cousas melloran: non é certo, hai que facer por que melloren. O libro non é nada deprimente, en absoluto, está narrado coa honestidade dunha persoa que se sinte (e está) encerrada, pero co estilo narrativo fresco e directo de Muñoz Molina e unha química cerebral encomiable.
Soy menos, a páxina web persoal de Jorge Luis Marzo, onde fai reflexións sobre o mundo actual, creacións artísticas, fakes e deep fakes: https://soymenos.wordpress.com/
Recomendo que botes un ollo, gardes en favoritos para cando teñas tempo ou te subscribas ás novidades desta páxina chea de informática, arte e sarcasmo. Trátase do blog persoal do realizador, historiador e comisario de exposicións Jorge Luis Marzo, que nos veu dar un par de sesións ao máster, porque traballa en torno á imaxe e os seus dereitos no mundo actual. Cando digo mundo actual refírome basicamente á esfera dixital.
Vivimos nun contexto volátil, complexo, incerto e ambiguo (acotado polos anglosaxóns como VUCA). Disto, que é unha sensación ou unha reacción ante un contexto social e histórico, comezouse a falar durante a Guerra Fría, pero caeu en desuso cando as cousas pareceron máis sólidas, as certezas menos en perigo. Por este motivo non volvimos a fixarnos nel ata o 11 de setembro do 2001, a crise económica do 2008, a pandemia da Covid-19, a ameaza de escaseza de subministros ou unha guerra que nos dá máis medo ca outras.
Xa sabiamos o que era a famosa modernidade líquida de Bauman e esa idea de que nada é para sempre. Pero unha vaise fixando no arredor e comeza a agradecer ter un prato de comida na mesa. Porque efectivamente, o mundo non é nada sólido.
Onte foi o Día Mundial do Teatro. A fachada do Liceu tinguiuse de vermello nun espectáculo de luces algo dark, tamén lin noticias sobre a típica representación de Cinco horas con Mario de Lola Herrera con engadidos. Pero se pensas que podo recomendar algo ou falar disto, síntoo pero non é así.
Non sei moito de teatro e dame mágoa, pero estiven dando moitas voltas a iso de responder a datas sinaladas e demais, pero é unha carga de traballo maior e non quero facer cousas a disgusto. De facelo, procuro que sexa sobre o que poda falar con certo coñecemento.
Nada máis. Sinto a brevidade da carta e a falta de ideas, teño que organizar o tempo e a cabeza, pero isto é así. Só che podo dicir que contes o que pensas e o que ves, porque vivirás mellor. E que vivas para contala despois. É o que quero facer eu. Lémonos nunha semana, cóidate moito.
Gala.